Во последните години, граѓаните сè повеќе се обраќаат до Агенцијата за заштита на лични податоци во земјата за да ги реши прекршувањата на нивните права за злоупотреба на нивните лични податоци. Со 41 случај пријавени во 2024 година и 15 веќе во првите два месеци од 2025 година, јасно е дека загриженоста за приватноста расте. Од 41 случај во 2024 година, 18 конкретно се занимаваа со прекршување на електронската заштита на податоците, тренд што продолжува и во новата година, каде 5 од 15-те претставки беа за нарушување на електронската приватност.
Прекршувањата се движат од неовластени заеми до несоодветни маркетинг практики. Еден од пошокантните инциденти вклучува поединци кои злоупотребувале лични податоци за брзи кредити, како што е поднесување лажни барања за кредити без согласност. Слично на тоа, граѓаните пријавиле дека добивале несакани маркетиншки пораки, па дури и биле тајно снимени во медицинските системи, како што се прегледи на матичен лекар или стоматолог, без нивно знаење.
Сепак, можеби најалармантно е вклученоста на јавните институции. Минатата година беше откриено дека неколку државни агенции ненамерно ги објавиле личните броеви на граѓаните, како на пример кога објавувале инспекциски извештаи со приватни информации. Агенцијата за заштита на лични податоци презеде брза акција, потврдувајќи ги прекршувањата и барајќи отстранување на чувствителните податоци, заедно со изрекување парични казни за институциите на прекршителите.
Лавовска борба без ресурси
И покрај зголемениот број поплаки, способноста на агенцијата да одговори е сериозно попречена од недостаток на ресурси. Со само 18 вработени – вклучувајќи го и заменик директорот – агенцијата се бори да ја одржи побарувачката. Нивниот персонал претставува само 34% од планираната работна сила, што ги прави едно од најмалку екипираните тела за заштита на лични податоци во Западен Балкан и ЕУ. Надзорните способности на агенцијата се дополнително ограничени поради потребата за одобрение за нови вработувања од други владини институции, како што е Министерството за финансии.
Недостигот на ресурси е во целосна спротивност со растечкиот опсег на одговорностите на агенцијата. Мандатот на агенцијата вклучува надзор на субјектите од приватниот и јавниот сектор за да се осигура дека личните податоци се обработуваат законски и етички. Иако не можат да истражат криминални активности како кражба на податоци, тие се овластени да одговорат на жалбите и да утврдат дали личните податоци биле погрешно постапувани. Доколку се утврдат прекршоци, тие можат да наметнат казни до 4% од годишниот промет на компанијата.
Земјите од регионот – за пример
Споредбите со соседните земји даваат загрижувачка слика. Словенија, земја со слична популација и големина, има многу поголема агенција за заштита на податоци, која вработува 10 супервизори. Во меѓувреме, Хрватска го поставува темпото во Европа, бидејќи само минатата година воведе над 8,3 милиони евра казни за да ги заштити податоците на граѓаните и да ја зголеми свеста.
Сериозноста на злоупотребата на лични податоци
Влијанието на овие прекршувања врз поединците е длабоко. За многумина, како еден граѓанин кој открил неовластен заем на нивно име, последиците можат да бидат поразителни. Личните податоци, вклучувајќи здравствени информации и финансиски детали, беа користени без согласност, создавајќи огромен стрес и вознемиреност. Друг граѓанин раскажа како едноставниот чин на испраќање лични документи во групата Вибер на родителите довел до нарушување на приватноста, што доведува до чувство на ранливост и несигурност.
Една жртва ја сподели својата приказна, објаснувајќи ја емоционалната жртва што прекршувањето ја зеде врз нив и нивното семејство. „Се чувствував незаштитено, паднав во депресија и тоа влијаеше на моето здравје и на времето со моето семејство“, велаи таа. Скопјанката ја пофалија Агенцијата за заштита на податоците за нејзината професионалност во решавањето на проблемот, но ја истакнаа потребата од поголема свест и одговорност. „Сакам да им порачам на граѓаните да бидат внимателни, да застанат кога ќе бидат измамени и да се залагаат за правда“, повика таа.
Бидејќи агенцијата продолжува да се бори со недостигот на кадар, повикот за посилна акција е погласен од кога било. Личните податоци на граѓаните и понатаму се загрозени, а многумина бараат од владата посериозно да го сфати овој проблем. Со оглед на тоа што соседните земји напредуваат во заштитата на податоците, постои надеж дека ситуацијата ќе се подобри, но само доколку се обезбедат потребните ресурси и поддршка на оваа витална институција.
Катерина Топалова
